เล่าเรื่องเมืองสยามในแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2396 เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่พระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ (ในรัชกาลที่ 6 ได้มีการสถาปนาพระบรมอัฐิเป็นสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) เสด็จขึ้นครองราชย์ใน พ.ศ. 2411 มีพระชนมพรรษาได้เพียง 15 พรรษา พระราชกรณียกิจที่สำคัญของรัชกาลที่ 5 ได้แก่ โปรดเกล้าฯ ให้มีการเลิกทาสและไพร่ในประเทศไทย ใช้ระบบเขตการปกครองใหม่ เช่น มณฑลเทศาภิบาล จังหวัด และอำเภอ และสร้างรถไฟ สายแรก คือ กรุงเทพฯ ถึง อยุธยา ก่อตั้งการประปา การไฟฟ้า ไปรษณีย์โทรเลข โทรศัพท์ การสื่อสาร การรถไฟ ส่วนการคมนาคม ให้มีการขุดคลองหลายแห่ง เช่น คลองประเวศบุรีรมย์ คลองสำโรง คลองแสนแสบ ด้านสังคม ทรงยกเลิกระบบไพร่ และพระองค์ยังทรงเลิกทาสแบบค่อยเป็นค่อยไป เริ่มจากออกกฎหมายให้ลูกทาสอายุครบ 20 ปีเป็นอิสระ จนกระทั่งออกพระราชบัญญัติเลิกทาส ร.ศ. 124 (พ.ศ. 2448) ซึ่งปล่อยทาสทุกคนให้เป็นอิสระและห้ามมีการซื้อขายทาสนั่นคือสิ่งที่เราได้มาในยุคสมัยอันเรืองรองรุ่งเรืองของแผ่นดิน ใช่ว่าทางสยามจะไม่มีการสูญเสีย อาทิ การเสียแคว้นสิบสองจุไท, เสียฝั่งซ้าย – ขวา ของแม่น้ำโขง, เสียพระตะบอง เสียมราฐ และศรีโสภณ จะใช้บทความของพลตรีหลวงวิจิตรวาทการให้ผู้อ่านทราบอย่างย่อๆ กับการสูญเสียดังกล่าว นอกจากนี้ยังมีข้อความ บทความต่างๆ ในช่วงพ.ศ.2396-2453 อีกหลายเรื่องราวในรัชกาลที่ 5 ที่ไม่ควรพลาดในการศึกษาหาข้อมูลเป็นอย่างยิ่ง